Ο Οικουμενικός Ελληνισμός

Από την Ελληνική Διασπορά στον Απόδημο Ελληνισμό 

Ο Απόδημος Ελληνισμός είναι διάσπαρτος σε 140 από τις 200 χώρες του Πλανήτη μας, και ανέρχεται τουλάχιστον στο ένα τρίτο του ελληνικού έθνους.

Όταν λάβουμε υπόψη μας ότι ο πληθυσμός της Ελλάδας είναι δέκα εκατομμύρια, και της Κύπρου 600.000, τα πέντε εκατομμύρια (το ΣΑΕ μιλάει για επτά εκατομμύρια) των ομογενών που ζουν έξω από τις δύο Μητροπόλεις, αποτελούν μια οντότητα που δίνει στο έθνος μας μια παγκόσμια παρουσία και διάσταση.

Στις εκάστοτε αναφορές μου στον Απόδημο Ελληνισμό συμπεριλαμβάνω πάντοτε και τους ομογενείς από την Κύπρο.

Η Κύπρος μπορεί σήμερα να αποτελεί ένα ανεξάρτητο κράτος, φυλετικά όμως οι κάτοικοί της – όταν εξαιρέσουμε τους Τουρκοκύπριους – αποτελούν μέρος του ελληνικού έθνους.  Για το λόγο αυτό διαπράττουν ασυγχώρητο λάθος εκείνοι που με τις αναφορές τους στους απόδημους Έλληνες, εννοούν μόνο τους ομογενείς που προέρχονται από την Ελλάδα.

Πιο σωστά, στις αναφορές μας στους απόδημους Έλληνες πρέπει να συμπεριλαμβάνουμε και τους ομογενείς που προέρχονται απευθείας από περιοχές της ελληνικής Διασποράς, όπως η Μικρά Ασία, ο Πόντος, η Ανατολική Θράκη, η Κωνσταντινούπολη, η Ρουμανία, η Αίγυπτος, η Μέση Ανατολή, η Ρωσία, κ.ά.

Εδώ βρίσκεται και η ιδιομορφία του Απόδημου Ελληνισμού.  Στις παροικίες του εξωτερικού, οι ομογενείς από τις διάφορες χώρες προέλευσής τους, παρά το γεγονός ότι προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, βρίσκουν πως οι παραδοσιακές αξίες της φυλής μας και η κοινή μας πίστη, αποτελούν τον κοινό παρονομαστή, που λειτουργεί ως συνεκτικός κρίκος.

Εξ ου και η κοινή πορεία στις χώρες υποδοχής, και η ομόθυμη αντιμετώπιση των εθνικών θεμάτων που αφορούν τις δύο Μητροπόλεις.

Στη εποχή μας, χώρες όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, θα ενισχύσουν ακόμη πιο πολύ τη θέση τους στο διεθνές γίγνεσθαι, όταν αξιοποιήσουν στο έπακρο τον Απόδημο Ελληνισμό, ο οποίος έχει τη δυνατότητα, και ικανότητα, να καταστεί η γέφυρα που θα ενώνει τις δύο Μητροπόλεις με τις χώρες όπου ζουν οι απόδημοι ομογενείς.

 

ΑΝΑΠΟΣΠΑΣΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Η ΔΙΑΣΠΟΡΑ

 

Η Ελληνική Διασπορά αποτελεί μια προέκταση του ελληνισμού πολύ πέρα από τα οριοθετημένα γεωγραφικά σύνορα του σημερινού κράτους της Ελλάδας και της Κυπριακής Δημοκρατίας.  Ο Ελληνισμός της Διασποράς κατόρθωσε όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά και να αναπτύξει σημαντικές δραστηριότητες και πρωτοβουλίες με στόχο την διατήρηση της ελληνικής ταυτότητας.

Από τα πανάρχαια χρόνια ο Ελληνισμός χωρίζεται στον Ελλαδικό Ελληνισμό και στον εξωελλαδικό Ελληνισμό ή Ελληνισμό της Διασποράς.

Ο εξωελλαδικός Ελληνισμός δημιουργήθηκε με τις πόλεις (αποικίες) που ιδρύθηκαν από ομάδες Ελλήνων από τον 10^ο αιώνα π. Χ., όταν άρχισαν να κινούνται έξω από τον ελλαδικό χώρο, πρώτα ανατολικά, στη συνέχεια βορειοανατολικά, και κατόπιν δυτικά και νοτιοδυτικά.

Έτσι συστάθηκαν οι αποικίες, οι οποίες με τη σειρά τους αποτέλεσαν βάσεις για περαιτέρω εξάπλωση του ελληνικού στοιχείου, το οποίο ξαπλώθηκε σχεδόν σε όλες τις παράκτιες περιοχές της Μεσογείου, και κατά μήκος του Εύξεινου Πόντου, ο οποίος είχε γίνει γνωστός ως «ελληνική λίμνη».

Η πολιτική και κοινωνική οργάνωση των νέων πόλεων ακολουθούσε τις δομές των Μητροπόλεων.  Στις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές της Μητρόπολης έστελναν αντιπροσώπους, θεσμός που ανανέωνε τους δεσμούς με τον τόπο της καταγωγής τους.

Με την πάροδο του χρόνου οι Έλληνες των αποικιών έγιναν γηγενείς κάτοικοι των περιοχών όπου εγκαταστάθηκαν, αφού έζησαν εκεί για χιλιάδες χρόνια.  Καθώς στις νέες τους πατρίδες αναπαρήγαγαν όλες τις κοινωνικές, θρησκευτικές και πολιτιστικές δομές του Ελλαδικού Ελληνισμού, ήταν δύσκολο για έναν ξένο να κάνει τον διαχωρισμό των Ελλήνων της Μητρόπολης, από τους Έλληνες των αποικιών ή της Διασποράς.

Για το λόγο αυτό τα γεωγραφικά όρια του Ελληνισμού ήταν δύσκολο να προσδιοριστούν, αφού επεκτείνονταν από τον Εύξεινο Πόντο στην Ανατολή, μέχρι τα στενά του Γιβραλτάρ στη Δύση.

Με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία (334-323 π. Χ.), ο Ελληνισμός γνώρισε νέα επέκταση στην Ανατολή, και κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων (323-30 π. Χ.) η ελληνική είχε καταστεί η lingua franca (κοινή γλώσσα) στο χώρο της Μεσογείου.

Ακόμα και όταν η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επεκτάθηκε και στην Ανατολή από τα μέσα του 2^ου π.Χ. αιώνα, υποτάσσοντας και τους Έλληνες, ο Ελληνισμός μπορεί να έχασε την ελευθερία του, κατόρθωσε όμως να κατακτήσει τους Ρωμαίους πολιτιστικά.

Έτσι, τους πρώτους μ. Χ. αιώνες διαμορφώθηκε ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός, που έμελλε να αποτελέσει τη βάση του Δυτικού πολιτισμού, όπως αυτός έχει φτάσει μέχρι τις ημέρες μας.

Με την ανάδειξη της Κωνσταντινούπολης σε πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τα μέσα του 4^ου μ. Χ. αιώνα, παρατηρείται η σταδιακή επικράτηση της ελληνικής γλώσσας, μέχρι που τελικά αντικατέστησε τη λατινική, και έγινε η γλώσσα όχι μόνο της Εκκλησίας, αλλά και της διοίκησης κατά την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Όταν η Βυζαντινή Αυτοκρατορία καταλύθηκε από τους Οθωμανούς Τούρκους στα μέσα του 15 αιώνα, ο υπόδουλος Ελληνισμός στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας εκτός της Ελλάδας διατήρησε την γλώσσα και την πολιτιστική του ταυτότητα, στον ίδιο βαθμό με τον Ελληνισμό της Ελλάδας, εκτός από μερικές περιοχές που είτε ασπάσθηκαν τον Μουσουλμανισμό, είτε υιοθέτησαν την τουρκική γλώσσα, μετά από αφόρητες πιέσεις.  Και στις δύο περιπτώσεις διατήρησαν τη φυλετική τους ταυτότητα.

Με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 αρχίζει μια νέα φάση της Διασποράς, με τη μετάβαση μεγάλου αριθμού Ελλήνων, ως επί το πλείστον ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, στη Δυτική Ευρώπη.

 

ΟΙ ΠΑΡΟΙΚΙΕΣ ΑΝΤΙΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΤΙΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ

 

Έτσι άρχισε η δημιουργία των παροικιών, σε αντίθεση με τη σύσταση αποικιών κατά την προχριστιανική περίοδο.

Οι δύο όροι αποικία και παροικία δεν πρέπει να συγχέονται, ούτε και να εκλαμβάνονται ως συνώνυμες έννοιες.

Με τον όρο αποικία, όπως αυτός ισχύει στην περίπτωση των αρχαίων Ελλήνων, εννοούμε την πόλη που ιδρυόταν από ομάδα ομοεθνών που εγκατέλειπαν την πατρίδα τους, στην οποία αναφέρονταν ως Μητρόπολη (= μητέρα-πόλη).

Η αποικία αποτελούσε μια αυτόνομη πόλη, με τη δική της κοινωνική και κρατική δομή, που δεν συνδεόταν, ούτε και εξαρτιόταν, από άλλες πόλεις αλλογενών της περιοχής.

Η χρήση του όρου αποικία στην περίπτωση αυτή δεν έχει καμιά συγγένεια με τον αντίστοιχο σύγχρονο όρο, που σημαίνει περιοχή ή χώρα που αποτελεί κτήση άλλης, ισχυρότερης χώρας, από την οποία και ελέγχεται στρατιωτικά, οικονομικά και διοικητικά.

Οι αρχαίοι Έλληνες δημιούργησαν αποικίες, δεν ήταν όμως αποικιοκράτες, με την έννοια που ίσχυε για την Αγγλία για αιώνες, και μέχρι πριν από λίγες δεκαετίες.

Με τον όρο παροικία εννοούμε το σύνολο και την οργάνωση ομογενών που κατοικούν σε πόλη ή περιοχή μιας άλλης χώρας, της οποίας κατά κανόνα, και με τον καιρό, γίνονται πολίτες.  Οι ίδιοι, και οι οργανώσεις που δημιουργούν, υπάγονται στους νόμους και στις διατάξεις της χώρας υποδοχής.

Άλλη, εξίσου ουσιώδης, διαφορά μεταξύ του όρου αποικία, με την αρχαία ελληνική της έννοια, και του σύγχρονου όρου παροικία, είναι το ότι στην περίπτωση της πρώτης οι κάτοικοί της διατηρούσαν την αρχική εθνική και πολιτιστική τους ταυτότητα για αιώνες, ακόμα και χιλιετίες, ενώ στην περίπτωση της δεύτερης, με την πάροδο του χρόνου, επέρχεται η αφομοίωση με το κυρίαρχο στοιχείο της χώρας υποδοχής.

 

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΘΝΟΣ

 

Καθ’ όλη τη διάρκεια της τουρκοκρατίας, η ελληνική Διασπορά έπαιζε πρωτεύοντα ρόλο στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή του Ελληνισμού στο σύνολό του.

Στους κόλπους της Διασποράς εκκολάφθηκε η Φιλική Εταιρεία, και από εκεί ξεκίνησε το πρώτο επαναστατικό κίνημα, ένα μήνα πριν από την κήρυξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο.

Όταν, μετά από την Εθνεγερσία του 1821 συστάθηκε το σύγχρονο ελληνικό κράτος το 1830, ο πληθυσμός του δεν ξεπερνούσε τις 750.000, ενώ ο ελληνισμός της Ανατολικής Θράκης, της Μικράς Ασίας, του Πόντου, και της Νότιας Ρωσίας έφτανε τα δύο εκατομμύρια.

Στα πρώτα δύσκολα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, οι Έλληνες της Διασποράς έγιναν οι κύριοι χορηγοί του, και με την οικονομική τους βοήθεια ιδρύθηκαν τα κυριότερα εκπαιδευτικά και πολιτιστικά ιδρύματα, και έγιναν μεγάλα έργα υποδομής.

Με τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, και την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας, το μεγαλύτερο μέρος του πανάρχαιου ανατολικού ελληνισμού ξεριζώθηκε βίαια από τις πατρογονικές του εστίες.

Μια πιο πρόσφατη φάση στην εξέλιξη του απόδημου Ελληνισμού είναι η μετανάστευση από την Ελλάδα, αλλά και από μεγάλες εστίες της ελληνικής Διασποράς, προς τις νέες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής από τα τέλη του 19^ου αιώνα, και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και προς τη Νότια Αμερική, τον Καναδά, την Αυστραλία, και στη συνέχεια προς χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

Η διάχυση των Ελλήνων σε όλες τις γωνιές της Υφηλίου δίνει μια οικουμενική διάσταση στο ελληνικό έθνος.  Ο Απόδημος Ελληνισμός διατηρεί ακμαία την εθνική του συνείδηση, οι συναισθηματικοί του δεσμοί με τις Μητροπόλεις (Ελλάδα και Κύπρο) είναι στενοί, και στις χώρες της διαμονής του καταβάλλει κάθε προσπάθεια για την προαγωγή των εκάστοτε εθνικών μας θεμάτων.

 

Κυριάκος Αμανατίδης

Νεοελληνιστής - Δοκιμιογράφος