|
|
|
\\
ΤΙΜΕ
ΙΝ ΑΤΗΕΝS
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
«Ο
Ασυμβίβαστος», η Ελένη Καζαντζάκη και οι
ανεκπλήρωτοι στόχοι
Πιπίνα Έλλη (Dr. Pipina Elles)
Η Ελένη Σαμίου-Καζαντζάκη εξέδωσε βιβλίο, με
τίτλο, Ο Ασυμβίβαστος, όπου
μαζί με τις επιστολές του Ν. Καζαντζάκη προς
αυτήν, παρέθεσε και κάποιες απόψεις της.
Σύμφωνα με την Ελένη, ο ποιητής στη
διάρκεια του βίου του, αρνήθηκε οτιδήποτε θα
τον οδηγούσε σε κάποιον συμβιβασμό.
Διαφώνησε με πολλά από αυτά που
ειπώθηκαν για το άτομό του, και για το τίτλο
του, του «ασκητή»: “Θα με χαρακτηρίσουν ίσως
για ασκητή. Κι όμως εγώ
διψώ για κάθε τι καλό κι ωραίο, φτάνει να τ’
αποχτήσω χωρίς ν’ αρνηθώ το πνευματικό μου
πιστεύω”. Υπήρξε ολιγαρκής και η λιτότητά
του, τον βοήθησε να αντιμετωπίσει πολλές
δύσκολες καταστάσεις -κυρίως τις
οικονομικές-, στους χαλεπούς χρόνους των
πολέμων, και ενόσω βρισκόταν στην πατρίδα
του. Ο Καζαντζάκης θεωρήθηκε
και εκλήθη, “Μονιάς”, στο όνομα της
κατανάλωσης του χρόνου του και της
συγκέντρωσής του, στην υψηλή πνευματική
δημιουργία. Αγαπημένο του καταφύγιο για
αυτοσυγκέντρωση, πνευματική ανάταση και
δημιουργικότητα, υπήρξε τελικά η Αίγινα.
Τα πολλά ταξίδια του μαρτυρούν ένα άλλον
Οδυσσέα, εκείνον του πνεύματος, που κρυβόταν
μέσα του. Το νεωτεριστικό -ως προς την
ιδεολογία-, έπος του της Οδύσσειας,
υπήρξε κατ’ αυτόν το “σπουδαιότερο”,
έργο του[1].
Ο Καζαντζάκης ήλπιζε να ζήσει ακόμη
περισσότερο, για να ολοκληρώσει το συνολικό
έργο του, δίνοντας όχι μόνον την Οδύσσεια
του Ομήρου ερμηνευμένη, όπως είχε κάνει με
την Ιλιάδα, αλλά
και ένα ακόμη
σπουδαίο έπος, “ισάξιο της
Οδύσσειάς” του, το έπος του
Διγενή Ακρίτα.
Έχοντας αναθεωρήσει σε
βάθος, τα διαφορετικά στάδια της ζωής του,
γράφει την Αναφορά στον Γρέκο[2],
ένα είδος πνευματικής βιογραφίας. Εδώ, σαν
σε κατακλείδα, χρησιμοποιεί είδος επιλόγου,
όπου εκμυστηρεύεται στον παππού-Γκρέκο
(Δομίνικο Θεοτοκόπουλο-Ελ Γκρέκο) τον
αγώνα του ώστε να φτάσει όσο ψηλότερα
μπορούσε[3].
[1]
“Η
Οδύσσεια
συνεχίζει το τεράστιο
έπος της άσπρης φυλής
-τον Όμηρο. Κλει
ένα κύκλο που τόσοι
αιώνες τον αφήκαν
ανοιχτό. Και τον
κλει ακριβώς σε μια
εποχή καταπληχτικά όμοια
με την κατάσταση του
κόσμου στο ΙΒ' αιώνα πρό
Χριστού, λίγο μετά την
κάθοδο των Αχαιών, λίγο
πριν από κάθοδο Δωριέων
και δημιουργία -ύστερα
από μεσαίωνα- ενός νέου
πολιτισμού.” Στον Ι.
Κακριδή τον οποίο
αποκαλεί σε αρκετές
επιστολές του
“Συναθλητή”, γράφει ο
πάντα διψασμένος για
πνευματική δημιουργία
Καζαντζάκης από την
Αίγινα στις 5/9/1943:
“Βλέπεις λοιπόν πως
πρέπει να βιάζομαι·
τίποτα δεν πρόφτασα να
πω και θα πεθάνω πριν
ελεφτερόσω την ψυχή μου.
Βίρα λοιπόν!
νάταν να μην κοιμούμαι
και να μην έχανα τόσες
ώρες!”, γρ. του
Καζαντζάκη από Σιβηρία,
στις 22/2/1929, Π.
Πρεβελάκης,
Τετρακόσια
Γράμματα του Καζαντζάκη
στον Πρεβελάκη,
ο.π., σ. 114.
[2]
“Το βιβλίο που γράφω θα
ονομαστεί: Αναφορά
στον Γκρέκο. Αναφορά
με την στρατιωτική
έννοια αξιωματικού σε
στρατηγό. Κι είναι ένα
είδος αυτοβιογραφίας”,
γρ. 421, από Αντίπολη
στις 27/10/1955, σ. 698,
Π. Πρεβελάκης,
αυτόθι, ο. π.
[3]
“Όλα τα
ξύλα είναι
τίμια, γιατί
απ’ όλα
τα ξύλα μπορείς να
κάμεις σταυρό όμοια
κι όλα
τα κορμιά
είναι άγια,
γιατί απ' όλα τα κορμιά
μπορείς να κάμεις
δοξάρι· όλη μου τη ζωή
ήμουν ένα δοξάρι σε
ανήλεα, αχόρταγα χέρια·
πόσες φορές τ' αόρατα
χέρια τέντωσαν,
παρατέντωσαν το δοξάρι
και το άκουγα να τρίζει
να σπάσει! Άς
σπάσει! φώναζα· με
είχες, μαθές προστάξει,
παππού, να διαλέξω,
διάλεξα... η μάχη
σκολάζει. Νίκησα;
νικήθηκα; ... είμαι
γεμάτος πληγές, όλες στο
στήθος· έκαμα ότι
μπόρεσα... περισσότερο
απ' ότι μπόρεσα, να μη
σε ντροπιάσω· κι
έρχουμαι τώρα πια που
τέλεψε η μάχη να ξαπλώσω
δίπλα σου, να
περιμένουμε μαζί κι οι
δυο τη Δευτέρα
Παρουσία.” Ν.
Καζαντζάκης,
Αναφορά στον Γκρέκο,
ο. π.,
σ.
506.
Όπως λέει και ο Απόστολος
Σαχίνης, η στάση της νεοελληνικής κριτικής[1],
έναντι του έργου και της προσωπικότητάς του
Καζαντζάκη, υπήρξε αρνητική την περίοδο του
1940 και καταφατική την περίοδο του 1953. Οι
τόνοι γύρω από το άτομό του κρατήθηκαν
χαμηλοί, και παρά το τεράστιο συγγραφικό του
έργο, μερικά μόνο κομμάτια του βραβεύτηκαν ή
επαινέθηκαν, και ακόμη περισσότερο γιατί
θεωρήθηκε ότι ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική
μορφή των ταξιδιωτικών ιστορήσεων. Τα
πράγματα βελτιώθηκαν για τον ποιητή μετά από
την αναγνώρισή του στο εξωτερικό.
Η Γαλάτεια Καζαντζάκη,
εκφράστηκε με εκτίμηση και θαυμασμό για την
Ελένη Καζαντζάκη[2],
και τη χαρακτήρισε, ως την “αξετίμητο
σύντροφο” του ποιητή.
Ο ίδιος ο ποιητής, μνημονεύει
επανειλημμένα τη σύντροφό του Ελένη, με
τρυφερότητα στις επιστολές του προς τον
Πρεβελάκη, αναφέροντας το όνομά της, τις
μετακινήσεις της, τις αρρώστιες της, την
φροντίδα της για το άτομό του, καθώς και την
πνευματική της προσφορά.
Η Κατερίνα Λαμπρινού
παραθέτει κάποια από τα σχόλια τα οποία
κατατέθηκαν εναντίον της Ελένης Καζαντζάκη,
από γυναίκες και άντρες κρητικούς, στην
εισαγωγή της συνέντευξής της, με την ίδια. Η
Ελένη Καζαντζάκη εξομολογείται τι την έλκυσε
στον μεγάλο συγγραφέα-διανοούμενο, μιλάει
για την “κρυφή μαγεία” που ασκούσε στους
ανθρώπους που τον πλησίαζαν και πιστεύει ότι
η λέξη “Μεγάλος” τα καλύπτει όλα. Σχετικά
με τη συμβίωσή τους, θεωρεί ότι και οι δύο
έκαναν θυσίες και ότι η συμφωνία τους να
συναντώνται για δέκα μόνο ημέρες τον χρόνο,
ίσχυε για τον πρώτο καιρό της γνωριμίας
τους. Σε σχέση με την πρώτη σύζυγο του Ν.
Καζαντζάκη, τη Γαλάτεια, δηλώνει ότι οι δύο
τους δεν ταίριαζαν σα χαρακτήρες και
κατηγορεί την Έλλη Αλεξίου για τα κείμενά
της, για τον Καζαντζάκη.
Εξηγεί
επίσης για την ανάμεσά τους συμπεριφορά και
για τη χρήση του πληθυντικού του ενός προς
τον άλλον. Η Ελένη θεωρεί το άτομό της
τολμηρό και ανεξάρτητο, ένα είδος
φεμινίστριας, σε ό,τι αφορά τις αποφάσεις
της και την πραγματοποίησή τους, όταν ήταν
μόνη της ως ελεύθερη και ύστερα με τον
Καζαντζάκη. Υποστηρίζει
ότι εκείνη είχε ωθήσει τον Καζαντζάκη να
εγκαταλείψει την απομόνωσή του στην Αίγινα,
και να ζήσουν στην Ευρώπη, για τις καλύτερες
προοπτικές της συγγραφικής του καριέρας[3].
[1]
“στις κρίσιμες περιόδους της
συγγραφικής σταδιοδρομίας του,
περίπου όμοια: αρνητική γύρο στα
1940, έπειτα από τη δημοσίευση
της
Οδύσσειας·
καταφατική γύρο στα 1953, έπειτα
από τις επιτυχίες των
μυθιστορημάτων του στο
εξωτερικό. Εξαιρέσεις
σημειώθηκαν μόνο στην πρώτη
περίπτωση, οπότε ακούστηκε
κάποιος χαμηλόφωνος έπαινος για
τα ταξιδιωτικά βιβλία του.
Ύστερα από τις διεθνείς
εκδοτικές επιτυχίες των
μυθιστορημάτων του, κανείς στην
Ελλάδα δεν τόλμησε να διαφωνήσει
δημόσια με τη γνώμη που μας
ερχόταν απ’ έξω”. Απόστολος
Σαχίνης,
Τετράδια
κριτικής,
Δεύτερη σειρά, Βιβλιοπωλείο της
Εστίας, Αθήνα, σ. 67.
[2]
Γ. Καζαντζάκη,
Άνθρωποι και Υπεράνθρωποι,
ο. π.,
σ. 210.
Στην
Αναφορά στο Γκρέκο, ο. π.,
σ. 489 γράφει
ο Ν. Καζαντζάκης για την Ελένη:
“Γενναία συναθλητίνα, δροσερή πηγή
στην απάνθρωπη ερημιά μας, παρηγοριά
μεγάλη. Φτώχεια, γύμνια, έχουν
δίκιο οι Κρητικοί να το λένε,
φτώχεια, γύμνια πράμα δεν είναι,
φτάνει να’ χεις καλή γυναίκα· είχαμε
καλή γυναίκα, εσένα την έλεγαν
Χερώνυμα, εμένα Ελένη. Τι τύχη
ήταν ετούτη, παππού μου!”
[3]
Κατερίνα Λαμπρινού,
Στιγμές Ν.
Καζαντζάκη,
Ε. Καζαντζάκη,
ο. π.,
σσ. 15-27.
|
|
|
|
