Στην Τασκένδη...

Στο δεύτερο αυτό μικρό αφιέρωμα στους Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες που έζησαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σε χώρες του, πάλαι ποτέ, ανατολικού μπλοκ, μέσα πάντα από τη διήγηση του συμπάροικου Δημήτρη Τσιαούση και τις σελίδες των τριών ανέκδοτων βιβλίων του για την εθνική αντίσταση και τον ελληνικό εμφύλιο, θα ρίξουμε φως και θα μάθουμε από πρώτο χέρι για τον τρόπο ζωής στην πρωτεύουσα μιας ασιατικής σοβιετικής δημοκρατίας, την Τασκένδη, τις δεκαετίες του ’50 και του ’60.

«Η Τασκένδη, πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν και της Μέσης Ασίας», γράφει ο Δημ. Τσιαούσης, «έχει πληθυσμό 2,5 εκατομμύρια, το 50% Ουζμπέκοι και 50% διάφορες άλλες εθνικότητες της Σ. Ένωσης και του εξωτερικού. Είναι μια πάρα πολύ όμορφη πόλη με πολύ πράσινο και πολλά νερά. Είναι η πόλη που αγάπησα, εκεί έζησα τα 24 καλύτερα χρόνια της ζωής μου, εκεί έμαθα απταίστως τη ρωσική γλώσσα, εκεί τελείωσα το γυμνάσιο, έμαθα τέχνες, μορφώθηκα πολιτικά και τεχνικά. Εκεί τελείωσα το βραδινό Πανεπιστήμιο του Μαρξισμού-Λενινισμού, εκεί έβγαλα το Ινστιτούτο Μηχανολογίας με άριστα, παντρεύτηκα, δημιούργησα οικογένεια, γι αυτό και αγάπησα αυτή την πόλη.

Στην Τασκένδη φτάσαμε στις 23 Νοέμβρη 1949, αντάρτες όλοι του Δημοκρατικού Στρατού και εγκατασταθήκαμε μέσα στην πόλη με την ταξιαρχία μας. Η υποδοχή που μας έγινε από τους Σοβιετικούς ήταν εξαιρετική, δεν μπορούσε να είναι καλύτερη. Τον στρατώνα που μέναμε τον ονομάσαμε «8η Πολιτεία». Βρήκαμε τα κρεβάτια καινούργια, στρωμένα, πυτζάμες, παντόφλες, πετσέτες και εσώρουχα, ενώ το πρωί μας έδωσαν από άλλη μια αλλαξιά εσώρουχα και δυο κοστούμια, ένα επίσημο και ένα καθημερινό. Μας δώσανε παλτά χειμωνιάτικα, σκαρπίνια, γαλότσες και ό,τι άλλο χρειάζεται ένα άτομο.

Τις επόμενες εβδομάδες φέρανε καλούς δασκάλους και μας μαθαίνανε τη ρωσική γλώσσα ενώ δήλωσε ο καθένας από μας τι ειδικότητα ήθελε να μάθει. Οι Σοβιετικοί διαθέσανε τους πιο καλούς δασκάλους και μετά από τρία χρόνια όλοι οι Έλληνες δεν χρειάζονταν διερμηνέα, μάθανε τη γλώσσα πολύ καλά.

Και στους τόπους εργασίας οι Σοβιετικοί εργάτες και τα στελέχη με ευχαρίστηση μας βοηθούσανε στη γλώσσα και στην τέχνη. Είχαμε την ολόπλευρη βοήθεια των Σοβιετικών ανθρώπων, όλοι τους δείξανε τη ντομπροσύνη τους, το διεθνισμό τους, τον πολιτισμό τους.

Παρά τα λάθη που έκανε το ΚΚΕ, πήρε και μια θετική απόφαση, να παροτρύνει τους αγωνιστές στη μόρφωση, στις τέχνες και να ανεβάσει το μορφωτικό και κοινωνικό τους επίπεδο. Το κόμμα, με τη βοήθεια της Σοβιετικής Κυβέρνησης, άνοιξε τις πόρτες της μόρφωσης και της τέχνης διάπλατα. Σύνθημά του ήταν: «Να κατακτήσουμε τα κάστρα της επιστήμης, μόρφωσης και τέχνης» και αυτό το πέτυχε σε μεγάλο βαθμό.

Στη Σοβιετική Ένωση, τότε, οι φοιτητές παίρνανε κρατικό μηνιαίο επίδομα, τον πρώτο χρόνο 35 ρούβλια και τον τέταρτο, 45 ρούβλια, που έφταναν για φαγητό, ενώ τα βιβλία ήταν δωρεάν.

Στα μεγάλα εργοστάσια βιομηχανίας, σαν αυτό που δούλεψα ως διευθυντής τμήματος, παραδίδαμε στο κράτος 2.500 τρακτέρ το μήνα και δυο φορές το χρόνο όλοι οι μηχανολόγοι έδιναν εξετάσεις, αφού μελετούσαν συνεχώς τεχνολογικά βιβλία, για να μένουν ενημερωμένοι στις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και εάν αποτύγχαναν, έχαναν το πόστο τους.

Από το 1949 που βρεθήκαμε στην Τασκένδη μέχρι το 1957, η ζωή δεν ήταν πλούσια, ούτε φτωχή. Όλος ο κόσμος ζούσε μια κανονική ζωή, χωρίς παρανομίες και εγκλήματα, χωρίς ναρκωτικά. Μια ζωή χωρίς άγχος για το αύριο, χωρίς ανεργία. Όσοι τελείωναν διάφορα ιδρύματα, διορίζονταν. Υπήρχε μεγάλος αλληλοσεβασμός στους ανθρώπους. Υπήρχαν δωρεάν βρεφικοί σταθμοί, παιδικοί, σχολεία, γυμνάσια, τεχνικές σχολές, ινστιτούτα, πανεπιστήμια, όλα δωρεάν. Επίσης ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, νοσοκομεία, σανατόρια, αναπαυτήρια εξοχικά, όλα του κράτους, δωρεάν. Το κράτος έδινε διαμερίσματα σε όλους, δεν υπήρχαν άστεγοι. Δεν υπήρχε διαφθορά, κλεψιά, μέσον, σε όλα τα πόστα τοποθετούνταν άτομα με ικανότητες.

Κι όλα αυτά μέχρι το 1957, γιατί τότε ο Χρουστσόφ αλλάζει όλη την ηγεσία, όλα τα κομματικά στελέχη και διόρισε στη θέση τους νέα στελέχη χωρίς κομμουνιστική ιδεολογία και συνείδηση. Καριερίστες που καρπώθηκαν υλικά και κοινωνικά οφέλη και σιγά σιγά άρχισε η διαφθορά των στελεχών, οι δωροδοκίες, οι γνωριμίες και τα επακόλουθα. Τα τρόφιμα, τα ρούχα, τα είδη πρώτης ανάγκης δεν ανέβηκαν καθόλου στα 24 χρόνια ζωής, παρά μόνο επί Χρουστσόφ, το 1960 φτάσανε οι ανατιμήσεις το 100%! Το ξεθεμελίωμα των μεγάλων σοσιαλιστικών κατακτήσεων άρχισε με το διαβόητο 20ό Συνέδριο του 1956, για να ολοκληρωθεί το 1990 με την ιστορική κατάρρευση του σοσιαλιστικού μοντέλου».

Ο Μάιος μας έφτασε…  

Ο πιο τραγουδισμένος από όλους τους μήνες, τουλάχιστον στην ελληνική παράδοση, είναι ο Μάης. Τότε που στην πατρίδα μας η άνοιξη βρίσκεται στο φόρτε της, ο καιρός έχει ζεστάνει για τα καλά, ο ουρανός γίνεται ολοένα και πιο γαλανός και το καλοκαίρι βρίσκεται επί θύραις.  

Και βέβαια η σημαντικότερη μέρα του είναι η πρώτη του, η Πρωτομαγιά, γνωστότερη στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και μια από τις ελάχιστες γιορτές χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο.  

Μια γιορτή που έχει διατηρηθεί ως τις μέρες μας, πιθανό κατάλοιπο πανάρχαιων προχριστιανικών δοξασιών σχετικών με τη γονιμότητα και την καρποφορία της γης.  

Και είναι χαρακτηριστικό ότι εκδηλώσεις της όπως η έξοδος ανθρώπων στην ύπαιθρο με χορούς και τραγούδια και το μάζεμα λουλουδιών για να πλεχτούν στεφάνια που θα κρεμαστούν στις εξώπορτες των σπιτιών, απαντώνται στο λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών.  

Το μαγιάτικο κλαδί και το άνθινο στεφάνι είναι πιθανόν να έχει τις ρίζες του στη αρχαιότητα.

Στην αρχαία Ελλάδα, ως γνωστόν, τέτοια κλαδιά ή στεφάνια δεν έλειπαν από καμία σημαντική εκδήλωση του δημόσιου, ιδιωτικού ή θρησκευτικού βίου.  

Τα Θαργήλια, μια σημαντική γιορτή των αρχαίων που έδωσε, μάλιστα, και το όνομά της σ’ ολόκληρο το μήνα, το Θαργηλίωνα, που αντιστοιχούσε στο δικό μας Μάη, περιελάμβαναν στα δρώμενά τους την κατασκευή ενός κλαδιού ανάλογου με το μαγιάτικο.  

Το κλαδί και τότε όπως και σήμερα συμβολίζει τη ζωή και την ανανέωσή της, πιστεύεται δε ότι χαρίζει στον κάτοχό του υγεία, καλή τύχη, ειρήνη, ευτυχία και ευφορία.  

Δεν είναι βέβαια μόνο το κλαδί που κάνει το Μάη διαφορετικό και πιο ενδιαφέροντα από τους άλλους μήνες. Σε πολλές χώρες που γνώρισαν ρωμαιοκρατία, όπως η Ελλάδα, υπάρχει μια προκατάληψη για τον μήνα αυτόν, που γενικά θεωρείται μιαρός.  

Έτσι πιστεύεται ότι και οι γάμοι που γίνονται στη διάρκειά του είναι καταδικασμένοι σε αποτυχία. Το ίδιο πίστευαν ακριβώς και στην αρχαία Ρώμη. Πιθανός λόγος ήταν τα Λεμούρια, μια πένθιμη γιορτή των Ρωμαίων που την γιόρταζαν το Μάη.  

Σύμφωνα με τις δοξασίες τους κάθε οικογένεια όφειλε να φροντίζει για την περιποίηση και το καλόπιασμα των νεκρών της, ώστε να μην επανέλθουν στη γη και βλάψουν τους ζωντανούς.  

Ένας μήνας, λοιπόν, που ήταν αφιερωμένος στον παγερό κόσμο των νεκρών σίγουρα δεν ήταν ο καταλληλότερος για να ακουστεί ο υμέναιος, το γαμήλιο τραγούδι.  

Στην πεζή εποχή μας, όμως, στην αντίληψη για την αποτυχία των γάμων που γίνονται Μάη μήνα, προβάλλεται η δικαιολογία ότι αυτός ο μήνας δεν μπορεί να είναι ευνοϊκός για τους νεόνυμφους αφού κατά τη διάρκειά του έχουν… οργασμό οι συμπαθητικοί γάιδαροι!  

Πέρα από τα ευτράπελα, στις μέρες μας η Πρωτομαγιά με το μαγιάτικο στεφάνι μπορεί να ενισχύσει τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση που γίνονται ολοένα και πιο επικίνδυνα χαλαρές.  

Χάρις στο έθιμο, στη γιορτή, οι άνθρωποι εκδράμουν στην εξοχή, έρχονται σε άμεση επαφή με τη γη και τις ομορφιές της, αγγίζουν όλα αυτά τα φυσικά και όμορφα που μέσα στην καθημερινότητά τους τα βλέπουν μόνο στην οθόνη της τηλεόρασης, αποκλεισμένοι στους τσιμεντένιους όγκους των γκρίζων πολυκατοικιών που τους περιβάλλουν.  

Η ίδια η ημέρα της Πρωτομαγιάς, ως γιορτή και της εργατικής τάξης, ως ημέρα απεργίας, συμβάλλει και στην ενδυνάμωση της συνείδησης για έναν κόσμο δίκαιο, ειρηνικό, βαθύτατα δημοκρατικό και αταξικό, έναν κόσμο χωρίς εκμετάλλευση.  

Με τις εκδηλώσεις, τις συγκεντρώσεις, τις πορείες, τα ανθεστήρια, τις εκδρομές, ο Μάης και μάλιστα κυρίως η πρώτη του, γίνεται ο μήνας ο γιορταστικός που τραβάει τον άνθρωπο από τη μιζέρια της ρουτίνας και της επανάληψης.  

Τον κάνει να διασκεδάσει, να ξεφαντώσει, να ανθίσει κι αυτός μέσα του, ακολουθώντας την πανηγυρική ατμόσφαιρα της φύσης που ντυμένη στην πράσινη περιβολή της περιμένει με  ανυπομονησία το φως και τη ζεστασιά του καλοκαιριού.